پیوند رایگان، افتخار نظام سلامت ایران؛ نجات سالانه ۸۰۰ جان با اهدای عضو در مشهد | راه‌اندازی مرکز برداشت بافت در بهشت‌رضا(ع)

به گزارش شهرآرانیوز، دکتر ابراهیم خالقی صبح امروز (دوشنبه ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۴) در نشست خبری که در بیمارستان منتصریه مشهد برگزار شد، یادآور شد: ۳۱ اردیبهشت، یادآور فتوای تاریخی حضرت امام‌خمینی(ره) در سال ۱۳۶۸ است؛ فتوایی که در پاسخ به استفتای مطرح‌شده، مجوز اهدای عضو از بیماران مرگ مغزی را صادر کرد. باوجود صدور این فتوا، تصویب قانونی آن در مجلس شورای اسلامی ۱۱ سال به طول انجامید و سرانجام در سال ۱۳۸۰، دانشگاه علوم پزشکی مشهد در کنار تهران و شیراز از نخستین دانشگاه‌هایی بود که پیوند اعضا از بیماران مرگ مغزی را به صورت رسمی آغاز کرد.

به گفته وی، پیوند اعضا در دانشگاه علوم پزشکی مشهد ابتدا در بیمارستان‌های قائم(عج) و امام‌رضا(ع) انجام می‌شد، اما از اوایل دهه ۱۳۹۰، فعالیت‌ها به‌صورت متمرکز در مرکز پیوند اعضای دانشگاه ادامه یافت و این مرکز به عنوان پایگاه اصلی اهدای عضو در شرق کشور شناخته شد.

رشد چشمگیر آمار مرگ مغزی و اهدای عضو

دکتر خالقی با اشاره به روند صعودی آمار مرگ مغزی طی دو دهه اخیر گفت: در سال ۱۳۸۰ تنها سه مورد مرگ مغزی به ثبت رسیده بود، اما در سال گذشته این آمار به ۱۶۴ مورد رسید. از ابتدا تاکنون، هزار و ۶۵۰ مورد مرگ مغزی شناسایی شده و در نتیجه آن، بیش از ۷۱۷۱ عضو به بیماران نیازمند اهدا شده است.

وی افزود: بیش از ۱۸۰۰ پیوند کلیه، ۷۰۰ پیوند کبد، ده‌ها مورد پیوند هم‌زمان کبد و کلیه، پیوند قلب، پوست و قرنیه ازجمله دستاورد‌های این واحد است. همچنین اعضای غیرقابل استفاده در مشهد، به سایر شهرستان‌ها ارسال شده‌اند.

رتبه دانشگاه مشهد در کشور و منطقه

خالقی با تأکید بر جایگاه ممتاز دانشگاه علوم پزشکی مشهد در کشور گفت: از نظر میزان اهدای عضو، دانشگاه مشهد پس از شیراز و تهران، رتبه سوم کشور را دارد. شاخص PMP (اهدای عضو به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت) دانشگاه مشهد در سال ۱۴۰۳ برابر با ۲۰.۱ بود؛ درحالی‌که متوسط کشوری ۱۳ بوده است.

وی با اشاره به عملکرد استان‌های خراسان بزرگ افزود: در زمینه شاخص PMP چهار دانشگاه از استان‌های خراسان، یعنی مشهد، نیشابور، تربت‌جام و بجنورد در میان ۱۰ دانشگاه برتر کشور قرار دارند. نیشابور رتبه سوم، بجنورد نهم و مشهد دهم را کسب کرده‌اند.

فرهنگ‌سازی؛ چالش‌ها و نابرابری‌ها

خالقی تصریح کرد: پیوند اعضا نیازمند همکاری بین‌بخشی است. چنانچه یکی از شهر‌ها یا مراکز اهدا عملکرد ضعیفی داشته باشد، آمار کل کشور تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. متأسفانه برخی دانشگاه‌ها اهمیت لازم را به موضوع نمی‌دهند و این باعث کاهش مشارکت در برخی شهرستان‌ها شده است.

وی ادامه داد: فرایند اهدای عضو از اطلاع‌رسانی تا مصاحبه با خانواده، نیاز به همکاری نیرو‌های تخصصی و آموزش‌دیده دارد. ما در مشهد دوره‌های کامل برای نیرو‌های مصاحبه‌گر برگزار کرده‌ایم و بر این باوریم که نقش رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی مستمر و درست، حیاتی است.

مقایسه با کشور‌های منطقه و جهان

به گفته خالقی، ایران از نظر اهدای عضو در منطقه خاورمیانه مقام اول را دارد.

وی توضیح داد: در بسیاری از کشور‌های منطقه، موانع مذهبی همچنان پابرجاست. برخلاف ما، آن‌ها به‌ندرت از بیماران مرگ مغزی عضو اهدا می‌کنند و بیشتر پیوند‌ها از اهداکنندگان زنده صورت می‌گیرد. در حالی که در اروپا و به‌ویژه اسپانیا، فرهنگ‌سازی گسترده و قوانین حمایتی موجب شده که شاخص PMP به عددی حدود ۴۵ برسد.

مسئول واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود: با توجه به نرخ بالای مرگ مغزی در ایران (به‌ویژه ناشی از تصادفات) ما این ظرفیت را داریم که حتی بالاتر از بسیاری از کشور‌های اروپایی باشیم، اگر زیرساخت‌ها و فرهنگ‌سازی‌ها به‌درستی مدیریت شوند.

مشکلات بیماران پس از پیوند

دکتر خالقی به دغدغه‌های مربوط به کمبود دارو، گرانی خدمات و کمبود تخت در بیمارستان‌ها نیز اشاره کرد و گفت: بخش جدیدی قرار است راه‌اندازی شود تا ظرفیت خدمات‌رسانی افزایش یابد. همچنین تلاش کرده‌ایم با مشارکت انجمن‌های خیریه در بیمارستان، بخشی از هزینه‌های بیماران پیوندی پوشش داده شود. موارد کمبود دارو به وزارتخانه اطلاع‌رسانی می‌شود تا اقدامات لازم انجام گیرد.

وضعیت لیست انتظار و زمان پیوند

وی درباره صف انتظار پیوند گفت: در حال حاضر برای پیوند کبد، لیست انتظار طولانی نداریم. حتی در برخی موارد اعضای کبدی به شیراز فرستاده می‌شوند؛ چراکه گیرند‌ه‌ای در مشهد وجود ندارد. اما برای پیوند کلیه شرایط متفاوت است و زمان انتظار طولانی‌تری دارد.

افتخار ملی «پیوند رایگان»

خالقی تأکید کرد: یکی از افتخارات ما این است که پیوند اعضا در ایران به‌صورت رایگان انجام می‌شود؛ نه از خانواده اهداکننده پولی گرفته می‌شود و نه از گیرنده عضو. این مسئله، به‌ویژه در مقایسه با کشور‌های دیگر، یک امتیاز بزرگ برای نظام سلامت ما محسوب می‌شود.

دکتر خالقی با اشاره به اهمیت استمرار آموزش، اطلاع‌رسانی و حمایت از بیماران پیوندی، از رسانه‌ها خواست که در این مسیر همراه و یاریگر نظام سلامت کشور باشند.

مسئول واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ادامه داد: در حوزه فرهنگ‌سازی پیوند اعضا، ما اقدامات متعددی را در این سال‌ها به انجام رسانده‌ایم که به دو بخش اصلی تقسیم می‌شوند؛ بخش نخست آن درون‌سازمانی و مرتبط با فعالیت‌های بیمارستانی بوده که طی سه تا چهار سال اخیر، با تلاش تیم‌های تخصصی، پیشرفت چشمگیری داشته است. ما از سال ۱۴۰۰ تاکنون، سه دوره «جشنواره زندگی» را برگزار کرده‌ایم که جشنواره امسال نیز قرار بود در هفته جاری برگزار شود، اما به دلیل برخی مسائل، به تعویق افتاد. با این حال، برنامه‌ریزی شده است که مراسم با حضور خانواده‌های اهداکنندگان اعضا در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳، برگزار شود و از خانواده‌های عزیز دعوت خواهد شد تا در مراسم شرکت کنند. در این مراسم، علاوه بر تجلیل از اهداکنندگان، برنامه‌هایی همچون درختکاری به نام هر اهداکننده، با همکاری شهرداری مشهد و همچنین نصب بیلبورد‌های شهری با تصاویر اهداکنندگان مرگ مغزی در دستورکار است. یکی از نکات مثبت این مراسم آن است که خانواده‌های‌ اهداکننده با حضور در کنار یکدیگر، حس همدلی و آرامش بیشتری پیدا می‌کنند.

وی گفت: در بعد دیگر، اقداماتی در راستای تسهیل فرایند ثبت‌نام کارت اهدای عضو انجام شده است. ما با همکاری حوزه IT دانشگاه، گزینه‌ای را در صفحه اول وبسایت دانشگاه علوم پزشکی مشهد قرار دادیم تا افراد بتوانند به‌راحتی کارت اهدای عضو دریافت کنند و اطلاعاتشان در سامانه ما ثبت شود. این کارت‌ها نه‌تنها موجب تسهیل رضایت‌گیری خانواده‌ها در شرایط بحران می‌شود، بلکه به‌نوعی اعلام اراده افراد در زمان حیات خود است.

مسئول واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی مشهد خاطرنشان کرد: با کمک رئیس بیمارستان پیوند عضو منتصریه، طرح حمایت‌های اجتماعی از خانواده‌های اهداکنندگان مرگ مغزی تهیه و به مجلس شورای اسلامی ارائه شد. این طرح شامل ۲۳ مورد حمایت غیرمستقیم از این خانواده‌هاست که شامل مواردی نظیر تسهیلات تحصیلی، معافیت‌های بیمه‌ای، خدمات درمانی و... می‌شود.

خالقی در پاسخ به سؤال خبرنگار شهرآرانیوز، یکی از چالش‌های جدی در بیمارستان منتصریه را نبود منابع مالی پایدار دانست و گفت: چون مرگ مغزی اطلاع قبلی نمی‌دهد، ممکن است در یک هفته با پنج مورد مرگ مغزی مواجه شویم که هرکدام می‌توانند دو کلیه، یک کبد یا حتی قلب و قرنیه اهدا کنند. این یعنی در عرض چند روز ظرفیت بیمارستان ۳۰تختخوابی ما به‌طور کامل اشغال می‌شود. اما مشکل اینجاست که حقوق پرسنل ثابت است و باید پرداخت شود؛ چه مرگ مغزی داشته باشیم، چه نه. این در حالی است که منابع مالی ما محدود و تأمین نقدینگی از سوی دانشگاه علوم پزشکی همواره با چالش همراه است.

وی افزود: مسئله دیگر، آزمایشات تخصصی مربوط به اهداکنندگان است. این آزمایش‌ها باید بادقت و استاندارد بالا انجام شوند، اما متأسفانه هیچ مرکز دولتی در خراسان این آزمایش‌ها را انجام نمی‌دهد و تنها مراکز خصوصی امکان انجام آن را دارند. ما نیز به دلیل محدودیت‌های قانونی، مجاز به انعقاد قرارداد با تعرفه خصوصی نیستیم. در چنین شرایطی، یا باید از جیب بیمارستان هزینه کنیم که مورد بازخواست دیوان محاسبات قرار می‌گیریم، یا از کیفیت علمی فرایند پیوند کاسته می‌شود.

مسئول واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: شرکت‌های تجهیزات پزشکی و دارویی هم تنها با پرداخت نقدی خدمات ارائه می‌دهند. در حالی که طبق قانون، پیوند اعضا باید برای گیرنده کاملاً رایگان باشد و خانواده‌ها نباید هزینه‌ای پرداخت کنند. اگر خانواده‌ای پیش‌فاکتور آزمایش ببیند، تصور می‌کند که با فرایند غیرشفاف یا دلالی رو‌به‌رو شده است. ما هیچ حقی برای ارجاع بیمار به خارج از سیستم دولتی نداریم، ولی مجبوریم به دلیل نبود تجهیزات یا خدمات خاص، برخی آزمایشات را در بیرون انجام دهیم. همچنین چالشی که بار‌ها با آن مواجه شده‌ایم، دیرکرد پرداخت هزینه‌های درمانی از سوی بیمه‌هاست؛ به عنوان مثال، هزینه پیوندی که در فروردین انجام شده در اسفندماه پرداخت شده است. همین باعث فشار مضاعف مالی بر بیمارستان‌های دولتی می‌شود.

خالقی تصریح کرد: نگاه به پیوند اعضا درراستای حفظ و ارتقای جمعیت کشور است. درحالی‌که بحث فرزندآوری به‌عنوان یکی از راهکار‌های رشد جمعیت مطرح است، باید بدانیم که بسیاری از گیرندگان عضو افراد جوانی هستند که در سن باروری قرار دارند. با حفظ جان این افراد از طریق پیوند، ما عملاً سرمایه انسانی کشور را حفظ می‌کنیم.

وی در ادامه، به موضوع مهم پیوند عضو برای بیماران غیرایرانی اشاره کرد و گفت: در زمینه پیوند بیماران خارجی کاملاً تابع قانون هستیم. طبق قانون ایران، هیچ فردی از خارج کشور نمی‌تواند از دهنده ایرانی عضو دریافت کند؛ دهنده و گیرنده باید هر دو اهل یک کشور باشند و این موضوع درراستای شفاف‌سازی عملکرد بیمارستان‌ها و جلوگیری از تجارت غیرقانونی اعضا پیگیری می‌شود.

مسئول واحد فراهم‌آوری اعضای پیوندی دانشگاه علوم پزشکی مشهد خاطرنشان کرد: ما افتخار می‌کنیم که میزان موفقیت پیوند در مشهد، چه در کبد و چه در کلیه، برابر با استاندارد‌های جهانی و بالاتر از ۹۰ درصد است. در یک سال گذشته، از ۱۶۴ مورد مرگ مغزی، به ۸۲۴ نفر، عضو پیوند شده است؛ از پیوند قلب و کبد گرفته تا پیوند قرنیه و پوست که گاهی نجات‌دهنده جان بیماران سوختگی شدید است. پیوند اعضا صرفاً یک اقدام درمانی نیست؛ بلکه یک حرکت انسانی، فرهنگی و ملی است که می‌تواند چراغ خانه‌های زیادی را روشن نگه دارد و بنیان خانواده‌ها را استوار سازد.

راه‌اندازی مرکز برداشت بافت در بهشت‌رضا(ع)

خالقی اظهار کرد: پس از سال‌ها تلاش، مرکز برداشت بافت در بهشت‌رضا(ع) تهران با هدف تسهیل اهدای بافت‌های انسانی پس از مرگ، راه‌اندازی شده است. این مرکز که قرار است پنجشنبه آینده به طور رسمی افتتاح شود، پاسخی به بیماران نیازمند به پیوند استخوان، پوست، قرنیه، دریچه‌های قلبی و تاندون محسوب می‌شود.

تفاوت اهدای عضو و بافت، زمان طلایی نجات جان‌ها

بر اساس توضیحات مسئولان حاضر در این نشست رسانه‌ای، اهدای اعضای حیاتی مانند قلب، کبد و کلیه تنها تا زمانی امکان‌پذیر است که ضربان قلب فرد اهداکننده (مرگ مغزی) همچنان فعال باشد. اما برخی بافت‌ها مانند پوست، قرنیه، استخوان و غضروف حتی پس از توقف کامل گردش خون (مرگ قلبی) نیز قابلیت برداشت دارند و راه‌اندازی این مرکز در بهشت‌رضا(ع)، امکان اهدای بافت را از متوفیانی که دلیل مرگشان مرگ مغزی نبوده هم فراهم می‌کند. این پیوند نیز که پس از دریافت رضایت از خانواده‌ متوفی انجام می‌شود، فرصتی ارزشمند برای نجات جان بیماران یا بهبود کیفیت زندگی آن‌هاست.